اقتصاد مقاومتی، سیاستی برای برون رفت از چالش ها و تهدیدات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در زمان حال و آینده است و برخلاف الگوهای رایج اقتصادی که برای پیشرفت کشورها و رهایی از رکودهای اقتصادی از غرب اقتباس می‌شود، اقتصاد مقاومتی الگوی بومی در بستر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است که از نیازها و شرایط جمهوری اسلامی ایران برآمده است. در خصوص اقتصاد مقاومتی دو رویکرد کلی وجود دارد: تهدیدمحوری و چالش محوری، اما آنچه در این نوشتار بر آن تاکید می‌شود رویکرد تلفیقی آینده‌نگر است به این معنا که اقتصاد مقاومتی ضمن توجه به تهدیدات بیرونی و چالش های درونی اقتصاد ملی، به مسائل کلان و راهبردی اقتصاد در آینده توجه دارد و بی‌توجه به مسائل اقتصادی نسل های آینده نیست.»

در خصوص اقتصاد مقاومتی سه رویکرد عمده وجود دارد:

1. الف. رویکرد تهدید محوری،
   
2. ب. رویکرد چالش محوری،
   
3. پ. رویکرد تلفیقی و آینده نگر.
   

یکی از شاخصه‌های اصلی ملت در عصر جدید، وجود نظام اقتصادی قدرتمند در سایه دولتی ملی است. تهدیدپذیری اقتصادی، منجر به تهدید نظام سیاسی می‌شود و فروپاشی اقتصادی یک نظام سیاسی، بی‌شک یکی از عناصر و مؤلفه‌های هویت ملی را تهدید می‌کند. منطقۀ پر تنش خاور میانه و وجود کشورهای رقیب و دشمن ایران در منطقه، می‌تواند عوامل بیرونی این تهدید در نظر گرفته شود؛ به طوری که بر اساس سند چشم انداز بیست ساله، ایران در افق ۱۴۰۴ باید به جایگاه اول اقتصادی منطقه دست یابد. زیرا کشورهای برخوردار از رشد اقتصادی مستمر و درونزای بالاتر، و با توزیع عادلانه‌تر و استقلال اقتصادی بیشتر، کمتر در معرض تهدیدات اقتصادی هستند. در نتیجه نظام سیاسی و هویت ملی آن‌ها کمتر در معرض خطر است.1

1. رویکرد تهدیدمحوری

در برداشت اول، یعنی اقتصاد مقاومتی به عنوان راهبردی برای رفع و مدیریت تهدیدات، ناظر بر این موضوع است که اقتصاد مقاومتی صرفاً برای برون رفت از تهدیدات اقتصادی طراحی و تدوین‌شده است؛ از این رو، اقتصاد مقاومتی را مقطعی و کوتاه مدت می‌پندارند و از منظری دیگر دستاورد این دیدگاه، موقتی دانستن اقتصاد مقاومتی است که با واقعیت و آراء رهبر انقلاب اسلامی همخوانی چندانی ندارد. تهدید در ادبیات استراتژیک و نظامی بیشتر ناظر بر اموری بیرونی است و مؤلفه‌های خارجی را شامل می‌شود.

از این رو، تحریم‌های اقتصادی و مالی، تکانه‌های اقتصاد بین‌الملل، فروپاشی نظام سرمایه داری و... به عنوان آفت‌ها و تهدیدات پیش روی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران در نظر گرفته می‌شوند که اقتصاد مقاومتی به مثابه یک تاکتیک برای رفع آنها در نظر گرفته‌شده است. نمونه چنین دیدگاهی را می‌توان در کتاب «تهدیدات اقتصادی و اقتصاد مقاومتی» مشاهده نمود که در این اثر، تهدیدات اقتصادی و سابقه آن را در عوامل بیرونی جست و جو می‌نماید که اقتصاد مقاومتی راه علاجی برای برون رفت از آن است و معضلات داخلی نظیر امنیت شبکه بانکی، صادرات و واردات، دانش و فناوری، نظام ارزی و غیره در پرتو تحریم‌ها مورد سنجش قرار می‌گیرند.2 برخی دیگر، ضمن توجه به مؤلفه‌هایی نظیر بی‌ثباتی اقتصادی و تهدیدات اقتصادی در سطح فردی، اما تاکید اصلیشان بر عوامل بیرونی نظیر جهانی‌شدن اقتصادی، شوک‌های اقتصادی، تکانه‌های بین‌المللی اقتصادی، تحریم‌ها و بحران‌های اقتصادی است.3

در نکته اول باید اشاره کرد که اقتصاد مقاومتی یک سیاست مؤثر در رشد و شکوفایی ملی در شرایط تحریم است و براساس بیانات رهبری: «اینجور نیست که اقتصاد مقاومتی معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام یک کارهای تدافعی باشد؛ نه، اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت امکان می‌دهد و اجازه می‌دهد که حتّی در شرائط فشار هم رشد و شکوفائی خودشان را داشته باشند. این یک فکر است، یک مطالبۀ عمومی است. شما دانشجو هستید، استاد هستید، اقتصاددان هستید؛ بسیار خوب، با زبان دانشگاهی، همین ایدۀ اقتصاد مقاومتی را تبیین کنید؛ حدودش را مشخص کنید؛ یعنی آن اقتصادی که در شرائط فشار، در شرائط تحریم، در شرائط دشمنی‌ها و خصومت‌های شدید می‌تواند تضمین کنندۀ رشد و شکوفائی یک کشور باشد.»4

در برداشت اول، یعنی اقتصاد مقاومتی به عنوان راهبردی برای رفع و مدیریت تهدیدات، اقتصاد مقاومتی صرفاً برای برون رفت از تهدیدات اقتصادی طراحی و تدوین‌شده است؛ از این رو، اقتصاد مقاومتی را مقطعی و کوتاه‌مدت می‌پندارند و از منظری دیگر دستاورد این دیدگاه، موقتی دانستن اقتصاد مقاومتی است که با واقعیت و آراء رهبر انقلاب اسلامی همخوانی چندانی ندارد.

لاجرم تنها راه برون رفت از فشارهای اقتصادی غرب، اقتصاد مقاومتی است: «علاج مشکلات کشور پیمودن راه اقتصاد مقاومتی است؛ یعنی تکیه به درون. چشم را ندوزیم به دست دیگران؛ ما تواناییم، ما ثروتمندیم، هم ثروت انسانی داریم؛ نیروی انسانی ما در دنیا کم‌نظیر است، اگر نگوییم بی‌نظیر، هم ثروت‌های زیرزمینی؛ ثروت‌های ما فوق‌العاده است. دنیا به ما احتیاج دارد؛ به قدری که دنیا به ما احتیاج دارد، ما به دنیا احتیاج نداریم. امروز دنیا روی کاکل نفت و گاز می‌چرخد؛ ما در دنیا اوّلْ‌کشوریم در همۀ فهرست بلندِ کشورهای دنیا. با توجّه به ذخایر نفت ما و ذخایر گاز ما، ما در دنیا اوّلیم. این ذخایر ما است، دنیا به اینها احتیاج دارد. دیدید یک مقدار لبخندی مشاهده شد، شرکت‌های خارجی هجوم آوردند؛ می‌خواهند بیایند، تا چه وقت می‌توانند آمریکایی‌ها روی این لجبازی خودشان مقاومت کنند؟ اگر چنانچه ما بر روی توان خودمان تکیه کنیم، استقامت آنها در هم خواهد شکست؛ این را بدانند. تا وقتی که ما چشممان به دست دیگران باشد، دنبال این باشیم که کدام مقدار از تحریم‌ها کم شد، کدام مقدار چنین شد، فلان حرف را فلان مسئول آمریکایی گفت یا نگفت، تا وقتی دنبال این حرفها باشیم به جایی نمی‌رسیم. ما یک کشور بزرگ هستیم، یک ملّت قوی هستیم، ملّت بافرهنگی هستیم، ملّت بااستعدادی هستیم، ثروت خدادادی هم الی‌ماشاءالله داریم؛ مسئولینمان هم خوشبختانه مسئولین دلسوزی هستند، دلشان می‌خواهد کار کنند، ما هم کمکشان می‌کنیم، دعایشان هم می‌کنیم؛ البتّه اصرار هم می‌کنیم که مسئولین هم به نیروی داخلی تکیه کنند؛ از مسئولین هم می‌خواهیم به مردم اعتماد کنند، به نیروی داخلی اعتماد کنند، سعی کنند این سرچشمۀ فیّاض تمام نشدنی را در داخل، خروشان و فروزان و جوشان کنند؛ این اگر شد، همۀ درهای بسته باز خواهد شد. باید این‌جوری حرکت کنند، این‌جوری عمل کنند.»5

فائق آمدن بر سیاست‌های استکباری و سلطه‌گرایانه غرب در حوزه اقتصادی، از مجرای مقاوم‌سازی اقتصاد اتفاق می افتد و همین امر سبب گردید تا اقدامات خصمانه غرب نیز بدون نتیجه راهبردی باشد: «واقعیت دیگر این است که همین دشمن، از مقابلۀ با ملت ایران و مقابلۀ با نظام اسلامی عاجز است. دلیل عجز را اگر بخواهید، این است که چون نمی‌تواند مقابله کند، تحریم را آورده؛ والا اگر می‌توانست مقابله کند، تحریم چرا؟ دلیل بر اینکه تحریم هم فایده ندارد و نداشته است و نخواهد داشت، این است که مکرر تهدید نظامی می‌کند. خب، اگر می‌توانستند این‌ها با شیوه‌های متعارف و معمول دنیا این انقلاب را از بین ببرند و این ملت را به زانو در بیاورند، دیگر این تهدید و این فشار و اینها لازم نبود. و این تحریم هم جدید نیست و نشان هم دادند...این تحریمی که اینها ظالمانه و از روی بغض و عداوت و نفرت بر ملت ایران تحمیل کردند، اثری نخواهد داشت و ان‌شاءالله این اقتصاد مقاومتی فائق خواهد آمد بر ترفندهای آنها. این هم یک واقعیت است.»6

با این اوصاف، بخشی از گفتارها و منطق معتقدین به رویکرد اول، صحیح است؛ به این معنا که یکی از انگیزه‌ها و عوامل تهیه سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، تهدیدات اقتصادی بیرونی بوده است:

«از انگیزه‌ها و عوامل تهیۀ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، تهدیدهای اقتصادی خارجی است. خب تحریم‌ها از قبل بود، منتها این تحریم‌ها از حدود زمستان سال ۹۰ تا امروز، تبدیل‌شده به جنگ اقتصادی، دیگر اسم آن تحریم هدفمند نیست، یک جنگ تمام‌عیار اقتصادی است که متوجه ملت ما است. علت آن هم، نه مسئلۀ هسته‌ای است، نه مسئلۀ حقوق بشر است، نه مسائل دیگری از این قبیل است؛ علت آن را خود آنها هم می‌دانند، ما هم می دانیم؛ علت، استقلال‌خواهی ملت ایران است؛ علت، داشتن یک حرف نو بر پایۀ مبانی اسلام است که برای کشورهای دیگر و ملتهای مسلمان الگو خواهد شد.»7

2. رویکرد چالش‌محوری

علاوه بر تحریم‌های اقتصادی، یک اقتصاد مقاوم باید به فکر خنثی‌سازی و مدیریت تکانه‌های اقتصادی بین‌المللی، بحران‌های طبیعی، مشکلات محصولات وارداتی و صادراتی و... باشد: «از مؤلفه‌های سیاست‌های مقاومتی، توانایی مقاومت در برابر عوامل تهدیدزا است که در این سیاست‌ها دیده‌شده و مورد ملاحظه قرار گرفته. برخی از عوارض مؤثر بر اقتصاد کشورها تکانه‌های اقتصادی دنیا است که پیش می‌آید؛ مثل همان چیزی که در این سال‌ها پیش آمد و در برهه‌های دیگری پیش آمده که این تأثیر می‌گذارد برروی کشورها. من یک‌وقتی گفتم، رئیس یکی از کشورهای آسیای جنوب شرقی آمد و با من ملاقات کرد؛ در آن دوره‌ای که در این منطقه آن شکست عجیب به وجود آمد؛ حرف او به من این بود، گفت شما فقط بدانید، ما در یک شب از یک کشور غنی تبدیل شدیم به یک کشور فقیر! یعنی اقتصاد غیر مقاوم این‌جوری است. پس یک عامل برای تأثیرگذاری برروی اقتصادها همین تکانه‌های گوناگون اقتصادی دنیا است که سرریز می‌شود به کشورها، یک عامل بلاهای طبیعی است که پیش می‌آید، و یک عامل هم تکانه‌های تخاصمی است؛ مثل تحریم‌ها و امثال تحریم‌ها. فرض بفرمایید که در مراکز تصمیم‌گیری، تصمیم‌گیری بشود روی قیمت نفت، یک‌وقت قیمت نفت را مِن‌باب مثال بیاورند به شش دلار، کما اینکه برای ما اتفاق افتاد؛ خیلی از اینها عادی نیست؛ این‌ها کارهای پیش‌بینی‌شده و مؤثر و به دنبال تصمیم‌گیری‌های مشخصی است که از مراکزی دنبال می‌شود. بنابراین مؤلفۀ دوم، توانایی مقاومت در برابر عوامل تهدیدزا است.»8

رویکرد چالش‌محوری اعتقاد دارد که بخش عمده‌ای از کاستی‌های اقتصاد ملی ناشی از موانع درونی است. این دیدگاه که تحریم‌ها را در تاثیرگذاری بر اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بی‌اثر می‌دانند، اعتقاد دارد اقتصاد مقاومتی عاملی برای برون رفت از چالش‌های درونی نظیر سوء مدیریت‌ها، اقتصاد تحملی و مصرف گرایی، بی‌توجهی به موازین اسلامی در معاملات اقتصادی، رباخواری و... می‌باشد.

در نهایت اینکه رویکرد تهدیدمحور نیمی از حقیقت اقتصاد مقاومتی و ظرفیت‌های آن می‌باشد ولی براساس منویات و بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، تهدیدهای خارجی و بیرونی نیز بخشی از انگیزه‌های طرح الگوی اقتصاد مقاومتی هستند و بخش دیگر آن، معطوف به چالش‌های درونی است. رویکرد چالش‌محوری اعتقاد دارد که بخش عمده‌ای از کاستی‌های اقتصاد ملی ناشی از موانع درونی است. این دیدگاه که تحریم‌ها را در تاثیرگذاری بر اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بی‌اثر می‌داند، اعتقاد دارند اقتصاد مقاومتی عاملی برای برون رفت از چالش‌های درونی نظیر سوء مدیریت‌ها، اقتصاد تحملی و مصرف گرایی، بی‌توجهی به موازین اسلامی در معاملات اقتصادی، رباخواری و... می‌باشد که توجه به این مؤلفه‌ها، اقتصاد ملی را تقویت می‌کند و هیچگونه تهدیدی از سوی تحریم‌های بین‌المللی و تکانه‌های اقتصاد بین‌الملل علیه ایران وارد نمی‌شود. این دیدگاه به ظاهر آرمان گرایانه، تا حدودی به واقعیت نزدیک است؛ به این معنا که ظرفیت‌های اقتصاد اسلامی و پتانسیل‌های جامعه ایرانی به حدی است که مدیریت صحیح و تدبیر مناسب در آن‌ها می‌تواند یک اقتصاد مقاوم را شکل دهد ولی به این معنا نیست که هرگز در برابر تهدیدات خصمانه هیچکونه آسیبی به نظام اقتصادی وارد نشود. صرف نگریستن به موضوع اقتصاد مقاومتی از منظر برون رفت از مصائب داخلی صحیح نیست و این اقتصاد علاوه بر رفع چالش‌های درونی، عاملی برای مهار و کنترل آسیب‌های بیرونی نیز می‌باشد.

3. رویکرد تلفیقی

در رویکرد تلفیقی(توجه به چالش و تهدیدهای اقتصادی) با نگرشی معطوف به آینده، ضمن توجه به آسیب‌ها، چالش‌ها و تهدیدات درونی و بیرونی در زمان حال، توجه به آینده نیز دارد.

یکی از ویژگی‌های اقتصاد مقاومتی، توجه آن به آینده دولت و امت اسلامی است و نباید تصمیمات کلان کشور بدون توجه به نسل‌های آینده اتخاذ گردد. همین امر، آینده نگری را یکی از شاخصه‌های اصلی اقتصاد مقاومتی قرار داده است. همانگونه که در کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی آمده است؛ «اقتصاد مقاومتی متناسب با وضعیت امروز و فردای ما است؛ مربوط به وضع کنونی و شرایط کنونی کشور نیست، این یک تدبیر بلندمدت برای اقتصاد کشور است؛ می‌تواند اهداف نظام جمهوری اسلامی را در زمینۀ مسائل اقتصادی برآورده کند.»9

علاوه بر توجه به نسل‌های آینده در تصمیمات راهبردی اقتصادی، باید پیش‌بینی‌های لازم در خصوص چالش‌ها و آسیب‌های احتمالی اقتصاد و معیشت در دو بعد داخلی و خارجی اتفاق بیفتد تا کشور خود را برای مقابله برای آنها آماده کند؛ زیرا نظامی از استحکام و ایمنی بالایی برخوردار است که خود را برای مدیریت ناامنی‌های آینده مهیا و آماده سازد و همین امر ناظر بر یک تدبیر کارآمد و کلان نگر است. نمونه این موضوع را می‌توان در تدبیر و آینده نگری حضرت یوسف(ع) مشاهده نمود که در شرایط وفور نعمت و آبادانی، صرفاً به همان شرایط اکتفا نکرد بلکه با تدبیر و آینده نگری خویش، ضمن شناسایی آفت‌ها و آسیب‌های اقتصادی در آینده، از قبل وقوع آنها، تدابیری پدافندی را اتخاذ نمود که جامعه در آینده با کمترین مصائب و مشکلات مواجه گردد. پس یک اقتصاد مقاوم، صرفاً ناظر بر تهدیدات و چالش‌های فعلی اقتصاد نیست بلکه یک استراتژی بلندمدت اقتصادی برای برون رفت از شدائد، نابسامانی‌ها و اختلالات اقتصادی در زمان حال و آینده است. به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی؛ «در اینکه گفتیم اقتصاد مقاومتی بهترین راه حلّ مشکلات اقتصادی کشور است شکّی نیست، امّا معنای آن این نیست که ناظر به مشکلات کنونی کشور است که یک مقداری از آن مربوط به تحریم است، یک مقداری از آن مثلاً مربوط به غلط بودن فلان برنامه است. نه، این مال همیشه است. اقتصاد مقاومتی یعنی مقاوم‌سازی، محکم‌سازی پایه‌های اقتصاد؛ این چنین اقتصادی چه در شرایط تحریم، چه در شرایط غیر تحریم، بارور خواهد بود و به مردم کمک می‌کند.»10

در رویکرد تلفیقی(توجه به چالش و تهدیدهای اقتصادی) با نگرشی معطوف به آینده، ضمن توجه به آسیب‌ها، چالش‌ها و تهدیدات درونی و بیرونی در زمان حال، توجه به آینده نیز دارد.

اقتصاد مقاومتی یک تاکتیک نیست؛ زیرا تاکتیکی نگریستن به این اقتصاد مستلزم پذیرش این است که سیاست‌های اقتصاد مقاومتی کوتاه مدت بوده و بعد از رفع تهدیدات اقتصادی بیرونی، دیگر احتیاجی به اقتصاد مقاومتی نیست. اما حقیقت این گونه نیست و این سیاست‌های اقتصادی بلند مدت بوده و به‌مثابه استراتژی، معطوف به زمان‌های آینده هم می‌باشد و در تمامی شرایط-چه زمان بحران و چه در زمان آسایش و رفاه-باید به این سیاست‌های توجه داشت. پس؛ «سؤال این است که آیا مطرح‌کردن اقتصاد مقاومتی در شرایط کنونی، به معنای این است که ما یک حرکت مقطعی می‌خواهیم انجام بدهیم؟ چون حالا کشور دچار تحریم و دچار فشار و دچار جنگ اقتصادی است، همچنان که مثلاً هیئت‌های فکر و عمل برای مقابلۀ با جنگ اقتصادی تشکیل می‌شود، این سیاست‌ها را برای این ابلاغ کرده‌ایم؟ جواب این است که نه، به‌هیچ‌وجه این‌جوری نیست؛ این سیاست‌ها سیاست‌های بلندمدت است؛ برای امروز هم مفید است، برای دورانی که هیچ تحریمی هم ما نداشته باشیم مفید است؛ یعنی سیاست‌های بلندمدتی است که بنای اقتصاد کشور بر این‌ها گذاشته می‌شود؛ تدبیر مقطعی نیست، این یک تدبیر بلندمدت است، یک سیاست راهبردی است. طبعاً کشوری مثل کشور ما، کشور ما کشور بزرگی است، کشور ریشه‌داری است، کشور دارای موقعیت ممتازی است، امروز در دنیا کشور بسیار آبرومندی است، دارای فرهنگ مترقی است، دارای سابقۀ درخشان و مترقی است، دارای هدف‌های بلندی است، حرف نویی مطرح کرده، کشوری با این خصوصیات نیاز دارد به اینکه اقتصاد آن با همان خصوصیاتی باشد که در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی مورد ملاحظه قرار گرفته. عرض کردیم این سیاست‌ها، سیاست‌های متحجری نیست، بسته نیست که اگر چنانچه یک فکر جدید، یک طرح جدید، راه نویی در دنیا به‌وجود آمد، نتواند آن را در خودش هضم کند، به‌هیچ‌وجه این‌جور نیست؛ قابل انعطاف است، می‌تواند تکمیل بشود، می‌تواند توسعه پیدا کند، لکن خط مستقیم آن تغییر پیدا نخواهد کرد.»11

ایشان در جایی دیگر پیرامون کوتاه مدت نبودن اقتصاد مقاومتی چنین بیان می‌دارند: «از لحاظ کوتاه‌مدّت هم اعتقاد بنده این است؛ یعنی این اعتقاد ناشی از کاری است که کارشناس‌ها و صاحب‌نظرها کرده‌اند که تحریم‌ها هم که امروز مسئلۀ تحریم‌ها یکی از مسائلی است که در ذهن‌ها مطرح است با پیشرفت علم بی‌اثر می‌شود. با نگاه کوتاه‌مدّت و میان‌مدّت هم که نگاه کنیم با قطع نظر از آن آیندۀ طولانی و بلندمدّت اگر کشور می‌خواهد تحریم‌ها که امروز ابزاری است در دست دشمنان ما برای تحقیر ملّت از تحریم برای فشار آوردن روی آبروی ملّی، غیر از فشارهای عملی که مربوط به زندگی است استفاده می‌کنند و تحقیر می‌کنند؛ اینکه ما از گذشته، در این چند سال مدام تکرار می‌کردیم که روی مسئلۀ تحریم‌ها خیلی تکیه نکنید، به‌خاطر این است، بی‌اثر شود، با نگاه علمی به مسائل کشور، و توجّه به علم، و پیوند دادن علم و صنعت و کشاورزی تحریم‌ها بی‌اثر خواهد شد. و ما در این زمینه‌ها میدان کار برایمان باز است و می‌توانیم کار کنیم.»12

«روی اقتصاد و روی فرهنگ و روی علم باید تکیه کنید. اقتصاد مقاومتی قدم بلندی است که در این زمینه‌ها می‌توان برداشت و دستگاه‌های دولتی و دستگاه‌های مدیریّت کشور -چه در مجلس، چه در دولت، چه بخش‌های گوناگون وظایفی در این زمینه دارند. علاج مشکلات کشور، اقتصاد مقاومتی است.»

با این اوصاف، تحریم‌های اقتصادی به‌مثابه جایگزینی برای اقدامات سخت‌افزاری و نظامی غرب13 از طریق استراتژی اقتصاد مقاومتی مهار می‌شود که مبتنی‌بر مدیریت چالش‌ها و تهدیدات با رویکرد آینده نگرانه است. «آنچه ما امروز در مجموعۀ رفتار دستگاه استکبار مشاهده می‌کنیم، همین است؛ هدف ایجاد اختلال در نظام محاسباتی و دستگاه محاسباتی من و شما است. در می دانهای دیگر، استکبار نتوانسته است، کاری از او برنیامده است. در میدانهای واقعی، تنها دو عامل مادّی در اختیار جبهۀ استکبار بوده و هست: یکی تهدید نظامی، یکی تحریم. استکبار غیر از این دو هیچ چیز در اختیار ندارد. از لحاظ قدرت منطق، قدرت استدلال، توانایی بر اثبات حقّانیّت، دست استکبار بسته است. تنها دو کار می‌تواند بکند: یکی تهدید نظامی است که مرتّب می‌کند، یکی هم تحریم؛ این دو هم علاج دارد. تحریم را با مجاهدتِ در باب اقتصاد مقاومتی بایستی خنثی کرد...برنامه‌های اقتصادی براساس و با فرض ماندن تحریم‌ها بایستی برنامه‌ریزی بشود و تعقیب بشود و تحقّق پیدا بکند. فرض کنیم که این تحریم‌ها ذرّه‌ای و سرِ سوزنی کم نخواهد شد؛ که حالا خود آنها هم همین را می گویند. آن‌ها هم می گویند که تحریم‌ها دست نخواهد خورد، حتّی از حالا شروع کردند که اگر در زمینۀ هسته‌ای هم به توافق برسیم، معنای آن این نیست که همۀ تحریم‌ها برداشته خواهد شد؛ هنوز چیزهای دیگری هم هست؛ این همان حرفی است که ما همیشه می‌گفتیم...بنابراین، علاج مسئلۀ تحریم، عبارت است از همین اقتصاد مقاومتی.»14

جمع‌بندی

اقتصاد مقاومتی یک استراتژی بلند مدت برای رفع تهدیدات فعلی و آینده اقتصاد ملی از سوی دشمنان است که با برطرف‌کردن چالش‌های اقتصادی و فرهنگ اقتصادی درونی، سامان اقتصادی کشور برای مقابله با آسیب‌ها و چالش‌ها آماده می‌گردد و صرفاً به زمان حال محدود نمی‌شود و نگاهی ملان و بلندمدت نسبت به مسائل جاری کشور و جامعه دارد و همین امر، نظام را در گستره زمانی آینده واکسینه و قوی می‌سازد.

رهبر انقلاب اسلامی در یکی از بیانات خویش بیان می‌دارند: «روی اقتصاد و روی فرهنگ و روی علم باید تکیه کنید. اقتصاد مقاومتی قدم بلندی است که در این زمینه‌ها می‌توان برداشت و دستگاه‌های دولتی و دستگاه‌های مدیریّت کشور -چه در مجلس، چه در دولت، چه بخش‌های گوناگون وظایفی در این زمینه دارند. علاج مشکلات کشور، اقتصاد مقاومتی است. علاج مشکلات کشور را، چه مشکلات اقتصادی، چه مشکلات سیاسی، بیرون از این مرزها نمی‌شود پیدا کرد. کار بکنند؛ هرکس هر تلاشی بلد است، انجام بدهد؛ ما هم موافقیم، بارها هم گفته‌ایم، از همۀ کسانی که در بخش‌های مختلف -خارجی، داخلی- ابتکار دارند و حرکت دارند و تحرّک دارند، ما دفاع می‌کنیم- دفاع صمیمانه و واقعی، نه دفاع صوری- امّا معتقدیم آن‌چیزی که علاج مشکلات کشور است، در درون کشور است، در درون وجود من و شما است. ما هستیم که می‌توانیم اقدام بکنیم؛ بلد باشیم که چه‌کار بکنیم و بفهمیم که راه درست کدام است و با جرأت و دلیری آن کار را انجام بدهیم؛ آن‌وقت مشکلات کشور بلاشک حل خواهد شد. یک گام بزرگ و بلند، همین اقتصاد مقاومتی است.»15

پس رویکرد مورد نظر این نوشتار کوتاه، تلفیقی نگری نسبت به موضوع اقتصاد مقاومتی است؛ به این شرح که اقتصاد مقاومتی را علاج دردهای اقتصادی درونی و تهدیدات اقتصادی بیرونی می‌داند که امری بلندمدت بوده و ضمن برطرف‌کردن نیازهای اساسی جامعه در زمان حال، از سرمایه‌های ملی برای نسل‌های آینده حفاظت و حراست می‌نماید و با شناسایی و برنامه ریزی برای آینده جمهوری اسلامی ایران، ضریب تهدیدات و چالش‌ها را در دهه‌های بعد کاهش می‌دهد و امنیت پایدار و مقاوم را برای امروز و فردای ایران به ارمغان خواهد آورد.▪

پی نوشت

1. فرهاد رهبر و سیدموسی خادمی، «تهدیدپذیری اقتصادی، تهدیدپذیری هویت ملی(مطالعه موردی ایران و کشورهای منطقه)»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره نهم، شماره۳۵، زمستان۱۳۸۷، ص۱۳۵.

2. سیدجواد هاشمی فشارکی و سمیه پورعبدی، تهدیدات اقتصادی و اقتصاد مقاومتی، اصفهان، نشر علم آفرین،۱۳۹۳، فصل سوم تا پنجم.

3. سیدموسی خادمی، تهدیدات اقتصاد ملی، تهران، انتشارات دانشگاه دفاع ملی، ۱۳۹۴، فصل سوم تا پنجم.

4. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دانشجویان در تاریخ۱۶/۰۵/۱۳۹۱.

5. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مردم آذربایجان در تاریخ۲۸/۱۱/۱۳۹۲.

6. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری در تاریخ۱۵/۱۲/۱۳۹۲.

7. بیانات رهبر انقلاب اسلامی در جلسه تبیین سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در تاریخ۲۰/۱۲/۱۳۹۲.

8.بیانات رهبر انقلاب اسلامی در جلسه تبیین سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در تاریخ۲۰/۱۲/۱۳۹۲.

9. با تلخیص: بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در جلسه تبیین سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در تاریخ ۲۰/۱۲/۱۳۹۲.

10. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم مطهر رضوی در تاریخ۰۱/۰۱/۱۳۹۳.

11.بیانات رهبر انقلاب اسلامی در جلسه تبیین سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در تاریخ۲۰/۱۲/۱۳۹۲.

12. بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اساتید دانشگاه‌ها در تاریخ۱۱/۰۴/۱۳۹۳.

13.نک: مصطفی زهرانی، نظریه‌های تحریم اقتصادی، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه،۱۳۷۷.

14. بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار مسئولان نظام در تاریخ۱۶/۰۴/۱۳۹۳.

15. بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ۰۴/۰۳/۱۳۹۳.

--------------------------

پدافند اقتصادی، ش 21، مرداد ماه 1395، صص 33-36